Tim Verlaan: ‘Een aantrekkelijke stad is niet perfect’

In Analyse, Nieuws door HB6 Reacties

Fase 1 stationsgebied zit er met de opening van het laatste stuk singel grotendeels op. BU wil daarom de balans opmaken, met hulp van jou, de lezer. Voor een beschouwing met de ogen van een buitenstaander spraken we – pre covid – met dr Tim Verlaan, universitair docent stadsgeschiedenis aan de UVA en gepromoveerd op binnenstedelijke vernieuwing. ‘Dat enorme onoverzichtelijke complex, met zijn lage plafonds en verborgen hoeken… ik vond het dwalen in het oude Hoog Catharijne eigenlijk heel charmant,’ begint Verlaan het gesprek. Hij heeft een klein jaar geleden bij een lezing in het Centraal Museum nog een pleidooi gehouden voor een monumentenstatus van het winkelcomplex. Een wat impopulair standpunt – moet hij ook zelf toegeven – en bovendien weinig meer dan een denkexercitie, want er is inmiddels bijna niets meer over van het oude.

BU: Vind u dat jammer?
TV: Utrecht heeft de gemoedelijkheid van het oude Hoog Catharijne ingeruild voor de allure van het nieuwe. Maar wat we ons daarbij niet zo goed realiseren is dat Utrecht daarmee ook een uniek winkelcentrum – waar je er geen tweede van had op de wereld, zowel in concept als in architectuur – is kwijtgeraakt. Hoog Catharijne was een monument van maakbaarheid en optimisme, van automobiel en massaconsumptie. Nu is het vervangen door iets wat in een willekeurige andere stad zou kunnen staan. Mooi en schoon weliswaar, maar ook iets wat ze in de stedenbouw, een non-place noemen. De bouwstijl – een soort pseudo modernisme – en de keuze van de materialen, levert iets op van dertien in een dozijn. Is dat wel toekomstbestendig, moet je je afvragen.

Is het zo erg?
Ik ben blij dat ze in ieder geval de lichte natuursteen vloertegels hebben behouden! En het is nog steeds moeilijk navigeren als je haast hebt en een nachttrein moet halen. Maar zonder gekheid: wat er nu is gebouwd is trendgevoelig. Ik ben bang dat het binnen een halve eeuw weer moet worden vervangen. Oppervlakkig beschouwd lijkt Hoog Catharijne weinig te verschillen van de grote winkelcentra in het buitenland. In Engeland bouwt Westfield nog grotere, op Amerikaanse leest geschoeide malls. Dat zijn private gebieden met controle en regels. Hoog Catharijne voelt – gelukkig – veel meer als een publieke ruimte.

Dus niet allemaal kommer en kwel…
Nee hoor. Maar ik was gewoon nogal gehecht aan het oude. Met het besluit in de jaren zestig om Hoog Catharijne te bouwen is er in Utrecht een put geslagen. Dit gebouw is nooit af. We hebben geen geduld met naoorlogse architectuur. Een voorbeeld daarvan is de Catharijnesporthal en het gebied er omheen. Dat was een fraai stuk brutalisme. De Bijlmermeer stamt uit dezelfde periode. Daar is wel een groot deel van bewaard gebleven en de middenklasse keert terug naar de galerijflats van weleer.
Maar het grootste verlies vind ik toch wel het oude Muziekcentrum. Dat daar zo weinig van over is gebleven is mij een raadsel. Utrecht heeft het om zeep geholpen. Ik heb de vraag ooit aan Herman Hertzberger voorgelegd: hoe kun je nu meewerken om zo’n bijzonder gebouw te vervangen door een of andere doos? Het idealisme van toen is er niet meer, het was een kwestie van pragmatiek. Daar kwam zijn antwoord op neer.

Het huidige winkelcentrum is schoon en fraai, daar kan toch weinig op tegen zijn?
…maar ook steriel! Een aantrekkelijke stad is nu eenmaal niet perfect. Daar hoort een mate van rommeligheid en chaos bij. Dan krijgt het karakter en voelt daarmee authentiek. Authenticiteit, daar zoeken jonge mensen en toeristen naar. Het oude Hoog Catharijne was authentiek en het had daarmee na een bredere herwaardering van brutalisme een trekpleister kunnen worden. Momenteel wordt Utrecht in reisgidsen aangeprezen als een plek waar je nog van een echte Nederlandse historische stad kunt genieten zonder de massadrukte. Utrecht voelt ook authentieker aan dan Amsterdam. De Utrechter voelt zich ook meer thuis in zijn eigen stad dan de Amsterdammer. Maar de druk van de stijgende huren, die ook van de hoofdstad overwaait naar Utrecht, zorgt ervoor dat mensen zich niet meer voor langere tijd durven binden en dat is slecht voor de sociale cohesie.

Kan Hoog Catharijne toekomstbestendig worden gemaakt?
Ik denk dat het kan als je de Utrechter de mogelijkheid biedt om zich de ruimte toe te eigenen. En dat gaat niet met een oproepje of met het ophangen van wat oude foto’s, dat moet structureel. Zorg voor werkelijke sociale verbinding met de fysieke ruimte. Dat kan bijvoorbeeld door lokale ondernemers en initiatiefnemers voorrang te geven boven de bekende internationale retailketens.

Wat valt u op, als u kijkt naar de werkwijze van het Stationsgebiedproject in vergelijking met andere steden in binnen- en buitenland?
Het loopt in Utrecht best soepel. Dat komt, denk ik, door het kleine aantal partners (Klepièrre, NS, gemeente en Jaarbeurs, red.), die al decennia lang met elkaar te maken hebben en op elkaar zijn ingespeeld. Dat in combinatie met een goed functionerende publieke opinie van betrokken burgers. We hebben hier een goed werkende civic society. Ondanks dat het rijk zich op het vlak van ruimtelijke ordening terugtrekt, valt de markt goed te beteugelen.

Samenvattend, wat is top en wat is flop?
Dat barbapappa-blok, Poortgebouw heet het, geloof ik, hoe ze dat hebben kunnen bedenken! Die rare trap bij het WTC heb ik ook mijn bedenkingen bij. Maar het Stationsplein, met de vele activiteiten, de sociale interactie en het zicht op alle gebouwen rondom, is een mooie stap vooruit.

Reacties

  1. Utrechter2

    Het was zeker uniek om droog via de hoofdingang van het Muziekcentrum op het Vredenburg (tegenover de C&A!) naar de Croeselaan te lopen (hoofduitgang Beatrixgebouw), kilometers verderop, voor het idee. En onderweg ging je dan door het muziekcentrum, een winkelcentrum met bioscoop, een groot station en je kwam uit in een congresgebouw (onderweg ging je ook nog eens over een snelweg heen). In dat complex bevonden zich ook nog tal van kantoren en woningen etc. etc.. Als je niet op de Croeselaan moest zijn, dan bood het complex tijdens regenbuien genoeg andere kronkelroutes om deels droog op je bestemming in het centrum te komen.

    Helaas is de uniciteit in de verkeerde periode gerealiseerd waardoor het extreem gevoelig was voor sociale onveiligheid etc..

  2. herman

    Perfectie is zeker niet ideaal, al denken sommigen dat alles moet klopppen….
    Maar dat Utrecht een mislukt en waardeloos winkelcentrum moet accepteren omdat dat voor romantici een mooi voorbeeld is van de tijdsgeest ontgaat mij.

    HC 2.0 is prachtig, modern en heeft niveau en het klopt dat het tot op zekere hoogte inwisselbaar is met vele andere winkelcentra her en der. Toch heeft HC ook genoeg Utrechts, met de overkluizing via de Stadskamer van de Singel als hoogtepunt. Ook de verbinding met het drukste treinstation van Nederland en de prachtige historische binnenstad is uniek.

    Ook dit HC 2.0 zal er niet voor honderden jaren staan en ergens deze eeuw weer vervangen worden. Levende steden passen zich aan indien nodig en wat echt bijzonder is zoals Oude/Nieuwe Gracht e.d., blijft gewoon min of meer in stand.

  3. Henk

    Nogal een rammelend betoog met vergezochte opmerkingen.

    2 kaarsrechte gangen niet kunnen navigeren… Deze mensen zouden beter het huis niet verlaten…. sterker nog, die zouden Utrecht nooit met het OV kunnen vinden. Hoe kan je dan wel t juiste perron vinden als je al niet in een rechte lijn kan lopen? Vraag mij ook af waarom het als alles imperfect is ineens makkelijker te navigeren zou zijn. Is dat niet veel verwarrender voor die mensen?

    Beetje krampachtig namen verzinnen en net doen alsof je de echte namen niet kent na een studie in t gebied te hebben gedaan.

    En aan de ene kant pleiten voor toeristische trekpleisters omdat Utrecht zo leuk authentiek is en dat veel meer toerisme verdient… Zodat er meer airbnb woningen komen?

    *opmerking verwijderd*

    En het is nog steeds moeilijk navigeren als je haast hebt en een nachttrein moet halen.

    Dat barbapappa-blok, Poortgebouw heet het, geloof ik

    maar ook steriel! Een aantrekkelijke stad is nu eenmaal niet perfect. Daar hoort een mate van rommeligheid en chaos bij. Dan krijgt het karakter en voelt daarmee authentiek. Authenticiteit, daar zoeken jonge mensen en toeristen naar. Het oude Hoog Catharijne was authentiek en het had daarmee na een bredere herwaardering van brutalisme een trekpleister kunnen worden. Momenteel wordt Utrecht in reisgidsen aangeprezen als een plek waar je nog van een echte Nederlandse historische stad kunt genieten zonder de massadrukte. Utrecht voelt ook authentieker aan dan Amsterdam. De Utrechter voelt zich ook meer thuis in zijn eigen stad dan de Amsterdammer. Maar de druk van de stijgende huren, die ook van de hoofdstad overwaait naar Utrecht, zorgt ervoor dat mensen zich niet meer voor langere tijd durven binden en dat is slecht voor de sociale cohesie.

    1. Auteur
      HB

      Henk, de ad hominem was onterecht en volstrekt niet nodig hebben we uit je reactie verwijderd.
      Red.

  4. NBUtrecht

    Nou ook wel leuk (en goed) om eens een andere mening te horen. Nu ik er zo over nadenk zijn een aantal stukken inderdaad vrij inwisselbaar met andere grote malls. Dat komt volgens mij vooral door de grote winkelmerken (die je overigens in het oude HC ook al had, dus dat ligt niet aan het gebouw). Maar aan de andere kant… dat oude HC moest toch écht iets aan gebeuren. Neem de oude patatstraat, ik had altijd het idee dat dat een soort tijdelijk met H-profielen bij elkaar geschroefde structuur was om in de regen droog van het station naar HC te lopen (met gratis frietlucht in je kleding). Maar ja.. zelfs die patatstraat had je best op kunnen pimpen als een soort historisch erfgoed met mooi geplaatste verlichting zoals men nu doet met oude industriële gebouwen. Zou kunnen.

    Zoals dhr. Verlaan zelf al zegt:’Een perfecte stad bestaat niet’. Dus nieuw HC is ook niet perfect, maar voor deze tijdsgeest waarin we nu leven zijn de winkelervaring en de hygiene (en de toiletten) toch echt wel een grote verbetering t.o.v. het oude. Vind ik.

    1. Utrechter2

      Eens: het belangrijkste was om de fouten van HC 1.0 uit te wissen / te herstellen (en natuurlijk niet in herhaling te allen).

      Gemeente en Klepierre zullen blij zijn dat het centrumgebied ’s nachts niet meer unheimlich voelt.

Laat een reactie achter op Henk Reactie annuleren