Dit jaar zal een groot deel van het Stationsplein zijn voltooiing zien. Dit verhoogde plein is het dak van de grootste overdekte fietsenstalling ter wereld. Het is aan alle zijden geflankeerd door gebouwen met een grote keur aan functies en bestemmingen. Het Stationsplein ligt veel beschutter dan het Jaarbeursplein en zal uitgroeien tot een aantrekkelijk, openbaar verblijfsgebied. Wat het verder bijzonder maakt is de vormgeving van het dak, Utrechts eigen kleine wereldwonder: de Bubble Cloud.
BU zal in een aantal artikelen ingaan het ontwerp van het plein. We beginnen met het iconische dak met de transparante kunststof bollen.
Ambigue rol
Het bollendak heeft een gespleten rol, aldus de ontwerpers. Op een afstand is het een opvallende, iconische vorm, dat losjes boven het Stationsplein zweeft. Eenmaal eronder maakt het zich onzichtbaar. De ontwerpers hebben gekozen voor een vorm die aan geen enkel bouwwerk in de omgeving refereert. De begrenzing is naar alle zijden amorf en detailloos. Het is nog het beste te vergelijken met een wolk.
In totaal is het oppervlak 3630 vierkante meter, het gewicht van staal en kunststof bedraagt in totaal 475 ton en het staat op zeven kolommen. In de fietsenstalling zijn deze trompetkolommen in beton uitgevoerd, daarboven in staal, waarbij verlichting, elektra en hemelwaterafvoer zijn geïntegreerd. Het dak is voor onderhoud toegankelijk vanaf het dak van het nieuwe Hoog Catharijne.
De dragende staalconconstructie is opgebouwd uit slechts vier verschillende constructieve elementen. Het is een zogenaamd monocoque-systeem, waarbij de schaal de dragende constructie vormt. Het dak is zodanig van vorm dat het maximale bescherming tegen regen biedt, als je je op het Stationsplein verplaatst tussen station, paviljoen en Hoog Catharijne. (Zie ook het artikel dat we eerder hierover schreven naar aanleiding van een prototype bij Buiting Staalbouw).
Kussens van folie
Als je denkt dat het net zoiets is als een bol dakraam of keukendaklicht, heb je het mis. De bollen boven het Stationsplein zijn zo groot dat ze veel te zwaar en stijf zouden worden als ze in harde kunststof zouden worden uitgevoerd. Deze zijn gemaakt van dunne transparante folie. De vorm houden ze doordat ze zijn opgeblazen, letterlijk dus, als een ballon. Of eigenlijk is kussen de beste benaming.
De kussens bestaan uit twee tot vijf lagen folie van gerecycled ETFE, oorspronkelijk ontwikkeld voor de ruimtevaart. De folielagen worden met een aluminium profiel aan de randen op elkaar geklemd, zodat de kussens onder druk kunnen worden gebracht. Dat kan met een relatief kleine compressor. De benodigde overdruk is gering, 220 pascal, ofwel 0,002 bar.
ETFE-folies worden al lang toegepast in de bouw. Ze zijn niet gevoelig voor UV-licht, luchtverontreiniging en andere vormen van milieuverwering. Bovendien is het materiaal zeer slijtvast. De fabrikant heeft dit materiaal al decennia gebruikt en beweert dat de luchtkussens nog geen tekenen van veroudering of verbrossing hebben getoond. De ETFE-folies voor de kussens zijn bovendien extreem glad, vergelijkbaar met teflon. Dat betekent dat vuil er zich niet gemakkelijk aan hecht, zodat de transparantie zo lang mogelijk optimaal blijft. Een flinke regenbui spoelt de boel schoon, zelfs hardnekkig vuil als vogelpoep. Van binnen worden de kussens ééns in de drie tot tien jaar schoongemaakt, afhankelijk van de kwaliteit van de lucht in de omgeving.
[update 27-4-’18: meer weten over Ethylene Tetrafluoroethylene (ETFE)? Bekijk dan deze guide. Met dank aan Paul Martin.]
Steeds opblazen
Compressoren houden de kussens onder spanning. Het energieverbruik van de compressoren is gering omdat ze slechts de spanning in de kussens hoeven te handhaven. Eén compressor is genoeg om 1000 vierkante meter aan pneumatische kussens onder spanning te houden. De compressoren bestaan uit twee blowers die met elektromotoren worden aangedreven. Ze zullen ongeveer de helft van de tijd in bedrijf zijn. Daarbij verbruiken ze evenveel stroom als een traditionele gloeilamp. De lucht wordt met leidingen naar de 49 kussens verdeeld.
De kussens blijven onder de juiste druk door middel van een meetsysteem. Mocht dit uitvallen, dan blaast een compressor dubbel zo hard, om te voorkomen dat kussens slap worden. Een compressor is redundant uitgevoerd, om problemen met uitval of onderhoud op te vangen.
Uiteraard kan het misgaan. Bijvoorbeeld als er van boven een lek in de folie van een kussen ontstaat. Dan loopt het kussen leeg en kan er regenwater in blijven staan. Ook kan de wind de folie dan laten klapperen. Volgens de fabrikant zou dit allemaal geen problemen moeten opleveren.
Cirkels van licht
Een bijzonderheid van het dak is de geïntegreerde verlichting rondom de kussens. Daar is uitgebreid onderzoek naar gedaan, dat je terugvindt in de bijlage bij dit artikel hieronder. Het effect lijkt wel wat op de balustradeverlichting in de Moreelsebrug, die het glas mooi doet uitkomen. Het idee is dat er cirkels van licht ontstaan. Hoe dat in het dak gaat uitpakken is nog een verrassing.
[update 1-4-’18: de interne verlichting is om onbekende redenen vervallen. Mogelijk een kostenkwestie. Nu wordt het dak aangelicht door spots die op de kolommen zijn aangebracht.]
Bekijk het ontwerp in het definitief ontwerp Stationsallee van architectenbureau Ector Hoogstad:
Dit is het eerste van een reeks artikelen over het nieuwe Stationsplein.
Waardeer je wat we doen? Doneer dan.
Klein of groot bedrag: het helpt ons om deze site in 2017 reclamevrij in de lucht te houden.
Dankjewel!
Reacties
Monocoque, kussens van folie met compressors en ingebouwde verlichting… dat klinkt alsof ze een paar behoorlijk virtuoze ontwerpers aan het werk gezet hebben. En dat het allemaal best wat mag kosten. Ik bedoel, je kunt ook een paar H-balken er in knallen en het een dag noemen. Nu maar hopen dat het ook in de praktijk zo mooi gaat uitpakken. 🙂
Fantastische uitleg, leuk om te weten.
Eindelijk iets iconisch in dit gebied 🙂
Ja, ik moet zeggen dat ik hier toch wel erg benieuwd naar ben. Sowieso naar het hele “stationsplein”.
En langzamerhand ontvouwt zich het eindproduct. Ge-wel-dig!
Niet onbelangrijk lijkt mij wat dit dak gekost heeft?
@ Berry. Voor mij niet zo. Vaak krijg je door hollandse zuinigheid de lelijkheid die je verdient. Gewoon uitgeven. Over 100 jaar is het bedrag tot niets gereduceerd maar heb je wel een monument.
Wat kost nu het bollendak