Place making van een OV-terminal

In Opinie door HB16 Reacties

Met de aanwijzing van de hogesnelheidstrein als vervanger voor het vliegtuig over de middellange afstand in Europa is de trein [echter] begonnen aan een revival. En met de trein het station als reizigersmachine en kristallisatiepunt van economische activiteiten. In navolging van Frankrijk en Duitsland werd deze ontwikkeling door de Nederlandse overheid aangegrepen voor de verbouwing van de bestaande stations tot nieuwe terminals voor de hogesnelheidstrein of HSL-stations.

Dit lezen we in de VROM-publicatie Stationslocaties – Kathedralen van de nieuwe tijd, een uitgave zonder jaartal, maar duidelijk pre-kredietcrisis. Laten we over de HSL verder maar zwijgen. Even verder:

Vanuit die optiek [katalysator stedelijke vernieuwing, red.] moet het station meer zijn dan een efficiënte overstapmachine. Om de benodigde spin-off te genereren moet het station onderdeel vormen van een aantrekkelijk stedelijk centrum.

De efficiënte reizigersmachine is in iedere geval al bijna gelukt – het Rijk heeft Utrecht een luchthaventerminal bezorgd. Het mag er niet te gezellig zijn, je wilt mensen niet laten rondhangen maar efficiënt en veilig verplaatsen. Maar het concept is ambivalent. De vele winkels en – sinds kort – horeca op de nieuwe eerste verdieping, zoeken reizigers die zich willen verpozen, reizigers met behoeften. Reizigers die mensen ontmoeten. Mensen zoals jij en ik. De terminal is dus veel meer dan een logistieke machine. Het is een verdienplek. En het is een plek waar de Utrechter trots op zou willen zijn.

Fotorepo_231015 37

NS zet zwaar in op commerciële exploitatie van de ruimte, met tal van eigen kiosk-concepten naast de grote internationale ketens. Maar hoe moet je de reiziger gastvrij ontvangen in een hal die slechts industriële efficiency uitstraalt (en ook kennelijk niet meer ambieert dan dat)? Een kek bankmeubel uit natuurmateriaal, twee olijfbomen en een trits nostalgische cafésetjes moeten de bezoekers een gevoel van geborgenheid, van menselijke maat geven. Een futiele poging, maar als designer moet je wat. Met het in gebruik stellen van de eerste verdieping komt de zwakte van het visuele ontwerp helder naar voren.

NieuwUtrechtCS

Deskundigen stellen dat het westelijke Stationsgebied de uitdaging van place-making moet aangaan. De verhoogde plinten op het forum, de voetgangersgebieden, het straatniveau – als je het gebruik en de inrichting niet zorgvuldig plant gaat het mis. Dan komt het niet tot leven, gaan mensen het mijden en wordt er geen geld verdiend. Erger nog, komt de sociale veiligheid in het gedrang.

In dit station zal het wel loslopen met de verdiencapaciteit of de sociale veiligheid. Deze place hoeft niet gemaked te worden, die is er toch wel, met al die miljoenen passanten. Een reiziger zou zelfs in een stapel roestige 22-voets containers nog wel van een latte met broodje lokale geitenkaas genieten. Daarom komt dit grijze oostblok-sporthalstation ermee weg.

Dak_Stadskantoor_8019173_wm

Hoe anders zou de sfeer op de interwijkverbinding zijn geweest als deze een zuidelijke ligging zou hebben gehad?


Probeer je voor te stellen dat er concurrentie in treinstations zou bestaan. Concurrentie op het spoor, in overtreffende trap. Op welk station in Utrecht-centrum zou je dan een afspraakje maken of een broodje kopen? Wordt het de Benthem Crouwel tennishal of Utrecht Atocha?

(Op de bovenste foto is de wintertuin van Madrid Atocha te zien. Via deze ontvangstruimte bereik je de sporen.)

Reacties

  1. Martijn

    Ik vind Rotterdam een van de mooiste stations in Nederland. Als ik door de hal van Utrecht loop heb ik al een aantal keer mensen horen praten dat ze het mooi en indrukwekkend vinden, en dat het net een vliegveld-terminal is. Als een doel van de architect was, dan is dat nu al bereikt. Het is ook nog lang niet klaar. De nieuwe hal voelt nu nog kaal aan. Er zijn nog veel tijdelijke voorzieningen, het nieuwe meubilair moet nog komen. En het oude deel blokkeert het zicht van de nieuwe hal. Ik denk dat het straks een indrukwekkende hal word. En dat het er neutraal, en vooral functioneel uitziet hoeft niet slecht te zijn. Dat vind ik juist wel wat hebben. En daarbij, ik zou het veel erger vinden als het precies de zelfde uitstraling had als Rotterdam.

  2. Thomas

    Holy shit.

    Als je de eerste foto (Madrid) vergelijkt met die derde foto (Utrecht) , dan schrik je wel een beetje.

    Dát is placemaking. Wat een contrast. Daar kan geen ‘gezellige’ terrasstoel tegenop.

    1. WP

      Moet zeggen dat ik dat ‘placemaking’ in Madrid toch echt een beetje te veel van het goede vind… Het nieuwe Utrecht CS kan daarentegen absoluut wel wat verbetering gebruiken.

      Ik denk dat het ook wel redelijk ligt aan de plafondafwerking, die er niet gekomen is, omdat het geld op was. Hopelijk komt daar op den duur nog verandering in…

  3. Atse

    Wat een negativiteit weer zeg, de hal is nog niet af en het is alweer helemaal verkeerd. De vergelijking met Madrid is ook erg kinderachtig. Kijk dan naar die constructie, die is nog malen spartaanser dan in Utrecht. De planten maken het mooi en zou je ook zo in Utrecht neer kunnen zetten. Zoiets valt niet zover van tevoren te plannen, dan staan de “geen euro teveel het is tenslotte belastinggeld” zeurders weer vooraan. Dat typisch Nederlandse zeiken, that’s why we can’t have nice things!

    1. WP

      Kan het niet meer met je eens zijn! O ja en als je dan een oud mooi station op een foto laat pronken dan had je even station Antwerpen moeten doen. Het grappige wel is dat daar geen ‘placemaking’ nodig is. 🙂

  4. Auteur
    HB

    Het gaat niet om te willen zeuren, noch om oude stations of grote planten. Maar om hoe je zo’n plek als deze, terwijl je 400 mln in je achterzak hebt, tot iets bijzonders maakt waarmee je 50 jaar vooruit kan. Het grootste ov-knooppunt van ons land. Imo is dit station van de nieuwe stations duidelijk de mindere broeder. Je mag deze grijze galmbak prachtig vinden, je hebt mij niet aan je zijde. Vergelijk het maar met TivoliVredenburg, waar wel alles uit de kast is gehaald om er iets bijzonders van te maken. Daarover zul je mij niet horen zeuren.
    Ik hoop echt dat ze volgend jaar bij de afronding van de OV-t nog een eindspurt inzetten om de sfeer en het beeld wat op te krikken.

  5. Berend

    Van de nieuwe stations (ooit aangeduid als ‘sleutelprojecten’) is er wat mij betreft één echte verliezer en dat is Amsterdam Zuid. In de discussie over het volledig ondergronds brengen van alle infrastructuur heeft Amsterdam haar hand overspeeld. Het gevolg is dat de meest prestigieuze plek van Nederland vooralsnog bediend wordt door een station dat niet meer is dan een betonnen voetgangerstunnel en een golfstalen afdakje.
    Van de stations die wel gerealiseerd zijn weet ik niet zo zeker welke mijn voorkeur zou hebben. Rotterdam en Arnhem zijn stand-alone objecten: voor de schoonheidsbeleving is dat zeker gunstig, duidelijker herkenbaar en meer een eenheid. Maar als je kijkt naar de functie van een station dan zou je graag willen dat deze meer in de stedelijke omgeving geïntegreerd is, zoals in Den Haag en Utrecht het geval is. Die stedelijke omgeving maakt het stationsontwerp niet makkelijker, zorgt er wel voor dat de stationsomgeving des te meer een ‘plek’ wordt.
    Ben het er zeker mee eens dat de afwerking van het plafond in Utrecht wat karig afsteekt tegen de prachtige glazen hal die Den Haag gekregen heeft. Maar als je vervolgens je blik af laat dwalen naar dat vreselijke gebouw Stigthage dat ze in Den Haag maar niet weg krijgen… Misschien dat ze dan in Den Haag ook wel vinden dat het gras bij de buren groener is?

  6. Marco Knol

    Op zich ben ik er wel voor om eerst eens te zien hoe het er straks uitziet. Hoe dan ook lijkt het me wel vrij grijs. Dat mag wat kleurrijker. Persoonlijk had ik het wel leuk gevonden als er twee van die rode bogen van het oude gebouw waren blijven staan. Dat zou wel een leuk symbool zijn geweest, kleurrijk bovendien en het staat ook niet echt in de weg. En qua terrasstoeltjes en dergelijke vind ik het model “Luxembourg” van Fermob helemaal geweldig. Een klassieker die goed zit en in allerlei kleuren te koop is. Dat geeft mijns inziens net even wat meer kleur en cachet aan zo’n station.

    Qua architectuur; ok, het station van Utrecht CS is soberder vormgegeven dan Rotterdam of Arnhem. Nou en? Ik vind het wel mooi dat al die stations een eigen karakter hebben. En volgens mij is Utrecht straks wel een mooie grote open ruimte, boven het spoor.

  7. Utrechter

    Rotterdam is mooi omdat ze een fraai overkapping hebben gebouwd, en stations met een overkapping over de sporen zijn sowieso zeldzaam. Bovendien hebben ze niet op de materialen bezuinigd: mooie tegels zowel in de tunnel als in de stationshal en ook op de perrons. Verder blijft de tunnel een beetje functioneel, wel luxe dat ze aan beide zijden roltrappen hebben terwijl Rotterdam niet a en b perrons heeft. De gekozen materialen geven het station ondanks de (typisch Rotterdamse) functionaliteit wel wat warmte. Utrecht moet nog afkomen, dan kan ik pas een definitieve mening vormen, uiteraard moet Utrecht wel vergeleken worden met andere traverse-stations met vergelijkbare omvang, denk aan Kopenhagen of zo.

  8. Jan-Kees Verschuure

    De winst in Utrecht zit hem vooral in ruimtelijkheid, transparantie en de openbare ruimte. Best uitdagend gezien het sterk functioneel georiënteerde programma in het Stationsgebied (feitelijk een uitbreiding van plan 1973). Buiten Hoog Catharijne wordt nu eindelijk werk gemaakt van het openbaar gebied, met als eerste resultaat het Stationsplein-West. Op niveau +1 zal het wel lukken, aandachtspunt blijft maaiveldniveau in de flanken van het spooremplacement

  9. Claire van Lierop

    In Madrid vond in 2004 een gruwelijke terroristische aanslag plaats in het station.
    Kort na de renovatie, in 2005 of 2006, heb ik daar tussen het gerusstellend groen gelopen. Het was een heel prettige ervaring die als een troostrijk cadeau kan hebben gewerkt voor de bevolking. De planten en bomen werden vochtig gehouden door een ingenieus besproeiingsysteem. Een tropische kas is helaas niet praktisch op een NL station, maar meer groen tussen al het beton daar buiten zou ik fijn vinden.

  10. RCB

    Geheel eens met de column. Het nieuwe Utrecht Centraal mag dan een logistiek en functioneel perfecte, heldere overstapmachine worden, aan sfeer en identiteit ontbreekt het volledig.
    – De buitentraverse aan de Noordzijde is dusdanig kaal en breed uitgevoerd met grote stukken achterkantgevels dat deze onveilig aanvoelt.
    – Een vloeiend vormgegeven dak uitvoeren in zwaluwstaart achtige eenvoudige profileringen is zwak; het relief van deze platen doet afbreuk aan het soepele vloeiende karakter dat zo’n dak zou moeten hebben. De openingen in het dak zijn met zo weinigen dat ze weinig betekenen voor het daglicht in de hal.
    – Het mag toch als basiskennis veronderstelt worden bij retailexperts en hun architecten dat een tweede niveau met cafes niet gaat werken en al helemaal niet op deze schaal. Je verdunt de stromen bezoekers te veel.
    – Al het grijs zonder textuur of tekening in goedkope poedercoatings doen armoedig aan. Zelfs de nieuwste perrons (20/21) doen nu al armoedig aan.

    Jammer hoor, Utrecht Centraal wordt met afstand de minste van de grote gerenoveerde/vernieuwde stations.

    1. Auteur
      HB

      Blij met deze feedback. Je wilt niet de zuurpruim uithangen, maar soms moet het gewoon. Interessant zou nu zijn om oplossingen aan te dragen. Hoe kan deze ‘plaats’ alsnog ‘gemaakt’ worden? Hoe kan het ballen krijgen? Of heeft de architectuur de route al geblokkeerd en resten er nog slechts noodgrepen, zoals oude piano’s, tweedehands boekenhoeken en sneue olijfbomen?

      1. RCB

        Om van Utrecht Centraal een prettige plek te maken zit mi de crux in het plafond: door hier alsnog een vloeiend vormgegeven verlaagd warmgekleurd houten lamellenplafond onder te hangen zou de hal in een klap gepromoveerd worden tot een hogere klasse. Maar natuurlijk kost dat veel geld, de macht van het grote m2 getal alleen al.

        Verder zijn er detailverbeteringen mogelijk:
        – Sluiten van het +1 niveau in de hal. Meer drukte op de vloer vd hal is meer levendigheid.
        – Ergens in de lange winkelstrook een extra doorbraak maken naar de noordelijke traverse buiten. Die voelt mi ook onveilig aan omdat je op te weinig plekken de hal in kunt. Ook tbv de noordtraverse: iom winkeliers alle met plakfolie dichtgezette puien weer openen.
        – De kolommen in de hal zwart donkerder grijs desnoods spuiten ipv middelgrijs; het dak gaat er visueel gezien meer van zweven.
        – Enkele bijzondere spectaculaire hangende armaturen laten ontwerpen door meerdere lichtontwerpers/kunstenaars.
        Etc.

  11. Maarten

    Hartgrondig eens met deze analyse-uit-het-hart Herbert. Dat ook iemand als jij een kwalificatie als “grijs oostblok-sporthalstation” uit de kast trekt zou de gemeente zich moeten aantrekken; benieuwd of men het er – uitkijkend op het dak – mee eens is dat dit geen passend visitekaartje is bij een levendige en sfeervolle (binnen)stad als Utrecht (tenzij je Hoog Catharijne als maatstaf neemt).

    Ik moet terugdenken aan de opmerkingen van architect Jan Benthem, toen hij een jaar of twee geleden in Utrecht een presentatie gaf over het nieuwe station. Rode draad was de haast onmogelijke totstandkoming van dit project, met meerdere belanghebbenden die allemaal eisen stellen (NS, Corio, gemeente etc.) terwijl het budget veel kleiner was dan in Rotterdam (wat trouwens ook door Benthem c.s. is gemaakt).

    Benthems strekking was dat het bij wijze van spreken een godswonder is dat dit gebouw er überhaupt gekomen is. Hij was er vooral – terecht natuurlijk – trots op hoe het bouwwerk een veel betere verbinding legt tussen het westen en het oosten van de stad. Dat het plafond er armoedig bijhangt kon hem niet uit de slaap houden, “misschien kan een of andere kunstenaar daar ooit iets leuks van maken”, was zijn laconieke reactie. Daar klamp ik me dan maar aan vast, als de gevoelstemperatuur daalt bij het doorkruisen van deze expeditiehal.

    1. Utrechter

      Eens: niemand lijkt op te merken dat het wel heel bijzonder is dat het merendeel van de stations tegelijk enorm verbouwd wordt. 2, 3 jaar geleden kon je terecht beter de vraag stellen welk station NIET werd verbouwd. Dat betekent helaas dat sommige stations minder budget krijgen dan de andere. Kwantiteit vs kwaliteit, dus: veel stations tegelijk verbouwen of enkele prachtig op niveau Luik of Antwerpen.

      Ik heb tot nu toe niet geklaagd over het dak van Utrecht Centraal maar architectonisch was de bezuiniging een enorme klap. Het was het onderdeel wat het cachet, de luxe uitstraling had moeten brengen op Utrecht Centraal maar helaas.

      Om te eindigen toch even de lijst van stations die 2 jaar nog terug allemaal verbouwd werden: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht, Delft, Zwolle (reizigerstunnel), Arnhem, Breda, Eindhoven, Tilburg, Gouda (reizigerstunnel), Alkmaar, Heerlen. Klinkt overzichtelijk maar het was bijkans onmogelijk om als Intercity-reizigiger één van deze stations niet aan te doen, je reisde vaak van bouwput naar bouwput. En veel van deze stations waren jaren, soms meer dan
      10 jaar een bouwput. In de pijplijn nog: Assen, Ede-Wageningen, Driebergen-Zeist en Den Haag HS (achterzijde).

Reageer