Van ruimteschip naar airport city

In Opinie door Berend Schotanus6 Reacties

Als kind was ik onder de indruk van Hoog Catharijne. Het was ongehoord dat je vanuit het station zomaar kon doorlopen in een overdekt winkelcentrum. Maar er was meer dan dat, iets diepzinnigs en belangwekkends dat ik niet goed kon benoemen. Alles straalde het idee van toekomst uit: nieuw, vooruitstrevend, onweerstaanbaar.

Wat maakte het winkelcentrum van toen zo bijzonder? En, misschien nog wel belangrijker, wat betekent dat voor de huidige ontwikkelingen?

We schrijven halverwege de jaren zeventig, amper vijf jaar nadat de eerste mens voet op de maan gezet had. Ruimtevaart verbeeldde de ultieme toekomstfantasie. Op televisie keken we naar Star Trek. Associatie met ruimtevaart was cool en begerenswaardig.

Precies dat is wat Hoog Catharijne haar glans gaf. Het is gebouwd als een ruimteschip: een groot, multifunctioneel complex, waarin alle functies die een mens in het dagelijks leven tegenkomt verenigd waren. En al die functies waren, dat was essentieel, met elkaar verbonden zonder dat je aan het buitenklimaat werd blootgesteld. Precies zo zou het in een kolonie op een ruimteschip ook zijn.

De parallel ging verder. Alles in het interieur van Hoog Catharijne wilde kunstmatigheid uitstralen. De vloer van de stationshal was bekleed met zwart noppenvinyl, de loketten waren van geel plastic. De plattegronden waren geprint op van achteren belichte glasplaten zodat je de illusie kreeg dat deze informatie rechtstreeks afkomstig was van een boordcomputer. En terrasjes waren voorzien van nep-palmen zodat je een idee kreeg hoe fijn het moest zijn om op een verre ruimtereis toch nog wat aardse natuur te ervaren.

Maar de droom van ruimtereizen zou niet lang duren. Het mooiste wat de astronauten op de maan aantroffen was het uitzicht op de aarde. De ruimte was koud, leeg en onleefbaar. De mensheid begon zich te realiseren hoe bijzonder de planeet Aarde is en wat een voorrecht het is daar op te mogen leven.

Evenzo was de grandeur van het aan een ruimteschip refererende winkelcentrum aan erosie onderhevig. De kronkelige, lage en over verschillende niveaus verdeelde gangen, die ooit zo mooi aan illusie en mysterie hadden bijgedragen, werden plotseling gezien als het benauwde doolhof, dat zij natuurlijk altijd al geweest waren. De meeste Utrechters besloten het ruimteschip niet in hun hart te sluiten.

Dat Hoog Catharijne toch een commercieel succes werd had een heel andere reden. Al eeuwen ontstaat verstedelijking op knooppunten van vervoer. Traditioneel gaat het hierbij om technische bedrijvigheid: goederenoverslag, scheepswerven, dat soort dingen. Maar een dergelijke omgeving biedt ook kansen voor allerlei activiteiten waarbij de ontmoeting tussen mensen centraal staat.

De ultieme vervoersknooppunten van de 21ste eeuw zijn luchthavens. Ook, misschien wel juist, daar zien we hoe aantrekkelijk het is activiteiten zo te arrangeren dat deze gecombineerd kunnen worden met andere reizen of verplichtingen, die toch ook gemaakt moesten worden.

Zo ontstaat een type vervoerknoop waarin niet de vlieg- of voertuigen centraal staan maar de mens, niet alleen het in- en uitstappen maar juist ook het verblijven. Zo begint de luchthaven naar de stad te lonken. En ons eigen Schiphol heeft bij de ontwikkeling van dit concept, dat zij “airport city” noemen, voorop gelopen.

Maar ook op het schaalniveau van Nederland is dit een werkend principe. Utrecht Centraal is het primaire knooppunt van de spoorwegen en daarmee een plek waar veel mensen op de een of andere manier toch wel langs komen en de weg kennen. Utrecht is een gemakkelijke plaats om af te spreken of even wat andere activiteiten te ondernemen. Het is die knooppuntfunctie – en haar strategische ligging tussen stad en station – die Hoog Catharijne een niet aflatende stroom bezoekers oplevert, en dus bron is voor het commerciële succes.

Het oorspronkelijke Hoog Catharijne richtte zich – geheel in de toenmalige tijdgeest – op de auto. De aanwezigheid van het station was een toevallige bijkomstigheid. Maar bij de huidige ontwikkeling is de OV-terminal de spil waar het allemaal om draait. En die OV-terminal is, hoe kan het ook anders, geïnspireerd op een luchthaven.

Het woord terminal zegt natuurlijk eigenlijk al genoeg, het gebouw is ontworpen door dezelfde architect als onze nationale luchthaven en het resultaat is, unsurprisingly, facsimile Schiphol. Je staat in een grote ruimte op plus één niveau, omringd door reisinformatie, roltrappen en pre-flight shopping en door een grote, lichtgroen getinte, glaswand kijk je uit op de voertuigen waar je straks in mag. Zonder al te veel moeite kun je in de aluminiumgrijze perronoverkappingen de vertaling herkennen van de op Schiphol aanwezige aviobruggen.

Het grappige is dat je Utrecht inderdaad als contramal van Schiphol kunt zien: in Schiphol moet de “stad” nog ontstaan terwijl onze stad met de vervoersinfrastructuur zit te prutsen. En, dankzij Hoog Catharijne en de Jaarbeurs, is nergens in Nederland de afstand tussen wat de stad biedt en het station zo klein als in Utrecht. In de meeste steden ligt het centraal station toch echt buiten het centrum, in Amsterdam zelfs letterlijk op een eiland.

Dus na het “ruimteschip” krijgen we nu de “airport city” over ons heen. Het is nog steeds een zeer artificiële en anonieme omgeving waarvan je je kunt afvragen of mensen die zomaar in hun hart willen sluiten. Maar ook een omgeving die onmiskenbaar economische kansen biedt. Spannend om te zien hoe dat zich verder gaat ontwikkelenWinkelcentrumOVT

Reacties

    1. Utrechter2

      In mijn eigen reactie vergeten: de foto beeldt schitterend uit wat er bedoeld wordt. Je kan je bijna afvragen hoeveel mensen het verhaal zouden kunnen volgen zonder die foto.

  1. Utrechter2

    Heel mooi geschreven. Natuurlijk zijn er meer sleutelfactoren bekend t.a.v. het succes van Hoog Catharijne maar die hadden niet mooi aangesloten bij deze fraaie beschouwing.

  2. Utrechter2

    Laatste aanvulling bij dit mooie stuk: in het oude HC had je ook een sporthal. En een weliswaar niet overdekte maar verkeersvrije verbinding naar het ( NH)hotel). En verder had je ook nog een theater, En de jaarbeurs had tot deze zomer altijd een overdekte shortcut gehad naar het Beatrixgebouw (zelfs tijdens de verbouwing van het station was er een tijdelijk bordes geplaatst met een overdekte shortcut. Allemaal dingen die laten zien dat het de ambitie van HC was om een stad te zijn, en niet alleen een winkelcentrum.

    Allemaal zaken die of nooit meer terugkomen (theater en sporthal), of zaken die om stedenbouwkundige redenen zijn losgeknipt verbinding met de Jaarbeurs en Station en hotel), waarbij het de vraag is of de bioscopen nog gehandhaafd blijven nu de huidige exploitant een mega-bioscoop laat bouwen buiten het HC-gebied.

    De jaarbeurs scheen vroeger gezegd te hebben dat je droog in de Jaarbeurs (Trademart) kon komen via Schiphol en het HC-complex, zelfs al was je je jas op Kennedy Airport in New York vergeten.

    HC zal zeker transparanter, overzichtelijker en, met een slim ontwerp t.h.v. de nieuwe singel, ruimtelijker en veel beter aansluiten bij de eisen van deze tijd. Maar er is een klein risico dat mensen het ‘alleen maar’ een winkelcentrum zullen vinden en niet meer een winkelcentrum dat duidelijk anders is dan alle andere in Nederland.

  3. Peter Villevoye

    Een frappante terugblik op de plannen en illusies van het voormalige HC, met één zin als beste vondst: “Het mooiste wat de astronauten op de maan aantroffen was het uitzicht op de aarde.” Die gedachte verklaart veel, want een wandeling door HC deed je inderdaad verlangen naar de buitenwereld.

    Persoonlijk vind ik de nieuwe hal van Utrecht CS fantastisch, alles oogt zo clean en rustig dankzij het alom aanwezige grijs, mijn favoriete kleur. Ik zal alleen de typische azuur-blauwe gloed van de daklichten in de oude hal gaan missen. Dit exotische accent gaf mij als Utrechter een warm en vertrouwd gevoel, een verrassende of juist herkenbare gloed voor reizigers. De nieuwe hal mist vooralsnog zo’n markant accent. Misschien dat de walsende witte lichtbogen in het plafond mijn nieuwe baken worden ?

Reageer